Αιμιλία Κτίστη, ΜSc
Λογοθεραπεύτρια - Γλωσσολόγος

 Αρχίζει να:

• Βαβίζει (σχηματίζει συλλαβές)
• Αντιδρά στο άκουσμα του ονόματος του
• Ανταποκρίνεται και προσπαθεί να μιμηθεί τους ήχους που ακούει
• Αλληλεπιδρά με οικεία πρόσωπα στο κοινωνικό παιχνίδι
• Προσπαθεί να πιάσει αντικείμενα που του αρέσουν ακόμη και αν βρίσκονται σε απόσταση
• Μπουσουλάει και επεξεργάζεται τα ερεθίσματα με τα χέρια και το στόμα
• Στηρίζει το επάνω μέρος του σώματός του και κάθεται
• Εκφράζει τα συναισθήματά του με τα χαρακτηριστικά του προσώπου του

Ορόσημα κίνησης:

• ρολάρει και προς τις δύο κατευθύνσεις
• κάθεται με την υποστήριξη των χεριών του και μετά χωρίς αυτή
• στηρίζει όλο του το βάρος στα πόδια του
• φτάνει ένα αντικείμενο με το ένα χέρι
• μεταφέρει ένα αντικείμενο από το ένα χέρι στο άλλο
• βελτιώνει την ικανότητά του να αρπάζει κινούμενα αντικείμενα

Ορόσημα όρασης:

• αναπτύσσεται πλήρως η όραση των χρωμάτων
• ωριμάζει η όραση σε απόσταση

Γλωσσικά ορόσημα:

• ανταποκρίνεται στο όνομά του
• αρχίζει να ανταποκρίνεται στο “όχι”
• διαχωρίζει τα συναισθήματα ανάλογα με τον τόνο της φωνής
• ανταποκρίνεται στον ήχο που ακούει παράγοντας έναν ήχο
• χρησιμοποιεί τη φωνή του για να εκφράσει την ικανοποίηση ή τη δυσαρέσκειά του
• βαβίζει συνεχόμενα διάφορα σύμφωνα

Γνωστικά ορόσημα:

• βρίσκει μερικώς κρυμμένο αντικείμενο
• εξερευνά με τα χέρια και το στόμα
• παλεύει να φτάσει ένα αντικείμενο που είναι έξω από το πεδίο του

Κοινωνικά και συναισθηματικά ορόσημα:

• απολαμβάνει το κοινωνικό παιχνίδι
• ενδιαφέρεται για τα είδωλα στον καθρέφτη
• ανταποκρίνεται στις συναισθηματικές εκφράσεις άλλων ανθρώπων και συχνά είναι ευδιάθετο

Αρχίζει να:

• Προσκολλάται στο πρόσωπο που το φροντίζει και το αναζητά, όταν φεύγει από το οπτικό του πεδίο
• Μιμείται εκφράσεις του προσώπου και χειρονομίες
• Λέει συλλαβές και συνήθως, τις λέξεις «μαμά», «μπαμπά»
• Μπουσουλάει ή αρχίζει να λυγίζει τα γόνατα ή στέκεται
• Χρησιμοποιεί και τα δύο χέρια π.χ. αλλάζοντας ένα αντικείμενο από το ένα χέρι στο άλλο
• Τοποθετεί ή βγάζει από το κουτί αντικείμενα
• Κατανοεί απλές οδηγίες και ανταποκρίνεται σε αυτές π.χ «κάνε γεια» «δώσε φιλάκια»
• Παρατηρεί τα αντικείμενα

Ορόσημα κίνησης:

• κάθεται χωρίς βοήθεια
• κυλιέται με την κοιλιά του τραβώντας το σώμα του με τα χέρια του και σπρώχνοντας με τα πόδια του
• κάθεται και τοποθετεί τα χέρια του στα γόνατά του
• έρπει και στηρίζει το σώμα του στα χέρια του και στα γόνατά του
• μεταβαίνει από την καθιστή θέση σε θέση μπρούμυτα
• τραβάει το σώμα του για να σηκωθεί
• περπατάει στηριζόμενο κάποιες φορές σε έπιπλα
• στέκεται στιγμιαία χωρίς βοήθεια
• μπορεί να κάνει δύο – τρία βήματα χωρίς βοήθεια

Ορόσημα σε δεξιότητες χεριών και δακτύλων:

• χτυπάει 2 καβάκια μαζί
• βάζει αντικείμενα στην καρότσα ενός φορτηγού
• βγάζει αντικείμενα από την καρότσα ενός φορτηγού
• αφήνει εκούσια τα αντικείμενα
• δείχνει με τον δείκτη
• προσπαθεί να μιμηθεί μια μουτζούρα

Γλωσσικά ορόσημα:

• παρατηρεί πολύ προσεχτικά την ομιλία
• ανταποκρίνεται σε απλές λεκτικές εντολές
• ανταποκρίνεται στο “όχι”
• χρησιμοποιεί απλές χειρονομίες και εκφράσεις, όπως είναι η κίνηση του κεφαλιού για το “όχι”
• λέει “μπαμπά”, “μαμά”
• χρησιμοποιεί στοιχεία επιτονισμού, όπως είναι το “ωχ”
• προσπαθεί να μιμηθεί λέξεις

Γνωστικά ορόσημα:

• εξερευνά τα αντικείμενα με πολλούς διαφορετικούς τρόπους (τα κουνάει, τα χτυπάει, τα πετάει, τα ρίχνει)
• βρίσκει κρυμμένα αντικείμενα με ευκολία
• κοιτάζει την σωστή εικόνα ύστερα από κατονομασία
• μιμείται χειρονομίες
• αρχίζει να χρησιμοποιεί τα αντικείμενα με το σωστό τρόπο (πίνει με το ποτήρι, βουρτσίζει τα μαλλιά του, πληκτρολογεί έναν αριθμό στο τηλέφωνο, ακούει τον συνομιλητή του από το ακουστικό)

Κοινωνικά και συναισθηματικά ορόσημα:

• είναι ντροπαλό ή αγχωμένο με τους ξένους
• κλαίει όταν φεύγει η μαμά του ή ο μπαμπάς του
• απολαμβάνει όταν οι άλλοι παίζουν μαζί του το παιχνίδι του
• δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση σε πρόσωπα ή παιχνίδια
• τεστάρει τις αντιδράσεις των γονιών του κατά τη διάρκεια του φαγητού
• τεστάρει τις αντιδράσεις των γονιών του απέναντι στη συμπεριφορά του
• μπορεί να φοβάται σε ορισμένες περιπτώσεις
• προτιμά τη μαμά του ή το άτομο που το φροντίζει συχνότερα σε σχέση με άλλα άτομα
• επαναλαμβάνει ήχους ή χειρονομίες για να τραβήξει την προσοχή
• τρώει με τα χέρια
• τεντώνει το χέρι ή το πόδι του για να βοηθήσει στην ένδυση

Ορόσημα κίνησης:

• τραβάει, σπρώχνει και ρίχνει κάτω πράγματα
• βγάζει το καπέλο του, τις κάλτσες ή τα γάντια του
• γυρίζει τις σελίδες ενός βιβλίου
• στοιβάζει 2 τουβλάκια
• κουβαλάει ένα παιχνίδι ή μια κούκλα
• μουτζουρώνει το χαρτί με μπογιές
• περπατάει χωρίς βοήθεια
• τρέχει κοιτάζοντας το πάτωμα

Αισθητηριακά και γνωστικά ορόσημα:

• αναγνωρίζει ένα αντικείμενο, που απεικονίζεται σε ένα βιβλίο
• γελάει με αστείες πράξεις
• ψάχνει για αντικείμενα, που δεν βρίσκονται στο οπτικό του πεδίο
• βάζει ένα στρογγυλό καπάκι σε ένα στρογγυλό δοχείο
• ακολουθεί απλές μονές εντολές
• λύνει προβλήματα προσπαθώντας και αναγνωρίζοντας το λάθος του

Γλωσσικά ορόσημα:

• λέει 8 – 10 λέξεις, που μπορείτε να κατανοήσετε
• κοιτάζει το άτομο, που του μιλάει
• ζητάει συγκεκριμένα την μητέρα ή τον πατέρα του
• χρησιμοποιεί τις λέξεις “γεια”, “αντίο”, “παρακαλώ” ύστερα απο υπενθύμιση
• εναντιώνεται όταν είναι νευριασμένο
• ζητάει κάτι δείχνοντάς το ή λέγοντας μόνο μια λέξη
• οδηγεί την προσοχή κάποιου σε ένα αντικείμενο ή μια πράξη
• αγχώνεται όταν αποχωρίζεται τους γονείς του
• αναζητά την προσοχή
• φέρνουν τα παιχνίδια τους στους γονείς για να παίξουν μια γνωστή δραστηριότητα
• παίζουν μόνα τους στο πάτωμα
• μαλώνει με άλλα παιδιά για τα παιχνίδια
• αναγνωρίζει τον εαυτό του στον καθρέφτη ή σε φωτογραφίες
• συμπεριφέρεται εγωιστικά κάποιες φορές

Ορόσημα κίνησης:

• τρώει μόνο του (αν και κάποιες φορές λερώνεται)
• ανοίγει την πόρτα
• κρατάει το ποτήρι με το ένα χέρι
• κρατάει ικανοποιητικά μια μπογιά με το χέρι του
• πλένει και στεγνώνει τα χέρια του μόνο του
• μπορεί να διπλώσει ένα κομμάτι χαρτί, αν του δείξουμε πως να το κάνει
• μπορεί να χτίσει έναν πύργο με 54 τουβλάκια
• μπορεί να πετάξει μια μπάλα πάνω από το κεφάλι του
• προσπαθεί να πιάσει μια μπάλα που πετάμε προς το μέρος του
• βάζει τα παπούτσια του (δε δένει ακόμη τα κορδόνια)
• ντύνεται με βοήθεια
• χρειάζεται κάποιες φορές βοήθεια για να πάει στην τουαλέτα
• ανεβαίνει τα σκαλοπάτια εναλλάσσοντας τα πόδια
• μπορεί να περπατήσει στα δάκτυλά του, αν του δείξουμε πως να το κάνει
• περπατάει σε ευθεία γραμμή
• κλωτσάει ευθεία μια μπάλα
• πηδάει και με τα δύο πόδια
• κάνει πετάλι στο τρίκυκλο

Αισθητηριακά και γνωστικά ορόσημα:

• αναγνωρίζει ήχους του περιβάλλοντος
• συγκεντρώνει την προσοχή του σε κάτι για περίπου 3 λεπτά
• θυμάται τι συνέβη χθες
• ξέρει τι τρώγεται και τι δεν τρώγεται
• γνωρίζει κάποιους αριθμούς αλλά όχι πάντα με τη σωστή σειρά
• ξέρει πού ανήκουν τα διάφορα αντικείμενα
• καταλαβαίνει τι σημαίνει “1”
• κατανοεί τι σημαίνει “τώρα”, “σύντομα”, “αργότερα”
• μπορεί να παίξει συμβολικό παιχνίδι προσποιούμενο ότι ένα αντικείμενο είναι κάτι άλλο (π.χ. κάνει πως το τουβλάκι του είναι αυτοκίνητο)
• γελάει με αστεία γεγονότα
• ξεφυλλίζει ένα βιβλίο μόνο του
• ταυτίζει τους κύκλους και τα τετράγωνα
• ταυτίζει την εικόνα ενός αντικειμένου με το αντικείμενο
• κατηγοριοποιεί τα αντικείμενα (π.χ. αυτά που έχουν παρόμοια λειτουργικότητα)
• μετράει 2 έως 3 αντικείμενα
• αποφεύγει πηγές κινδύνου (π.χ. ζεστός φούρνος, κινούμενο αυτοκίνητο)
• ακολουθεί απλές μονές εντολές

Γλωσσικά και κοινωνικά ορόσημα:

• σχηματίζει φράσεις 3 – 5 λέξεων
• θέτει σύντομες ερωτήσεις
• χρησιμοποιεί τον πληθυντικό αριθμό
• κατονομάζει τουλάχιστον 10 οικεία αντικείμενα
• επαναλαμβάνει απλά τραγουδάκια
• κατονομάζει σωστά τουλάχιστον ένα χρώμα
• μιμείται τις δουλειές του σπιτιού και βοηθάει σε απλές δουλειές
• ζητάει να πάει τουαλέτα, σχεδόν όλες τις φορές που το χρειάζεται
• απολαμβάνει να του διαβάζουν βιβλία ή ιστορίες
• ντροπιάζεται όταν το συλλαμβάνουν να κάνει κάτι “κακό”
• προσπαθεί να κάνει τους άλλους να γελάσουν
• παίζει αυθόρμητα με δύο ή τρία παιδάκια σε μια ομάδα
• αναθέτει ρόλους όταν παίζει συμβολικό παιχνίδι
• ξέρει το μικρό του όνομα και το επίθετό του
• κατανοεί τις προσωπικές αντωνυμίες “εγώ”, “εσύ”, “αυτός” και “αυτή”
• πιστεύει ότι όλα κινούνται γύρω από αυτό (π.χ. κλείνει τα μάτια του και πιστεύει ότι οι άλλοι δεν το βλέπουν)
• απαντά σωστά όταν το ρωτάνε αν είναι αγόρι ή κορίτσι

Ορόσημα κίνησης:

• τρώει μόνο του
• προσπαθεί να χρησιμοποιήσει το πιρούνι
• κρατάει σωστά το μολύβι
• προσπαθεί να γράψει το όνομά του
• ζωγραφίζει κινώντας το χέρι του χωρίς να κάνει λεπτές κινήσεις
• ζωγραφίζει έναν κύκλο
• ζωγραφίζει ένα πρόσωπο
• προσπαθεί να κόψει ένα χαρτί χρησιμοποιώντας το ψαλίδι
• κάποιες φορές ξεκουμπώνει τα κουμπιά
• προσπαθεί να κουμπώσει και να δέσει παρόλο που χρειάζεται βοήθεια τις περισσότερες φορές
• ξεντύνεται μόνο του όταν φορά ρούχα με απλά κουμπώματα
• βουρτσίζει τα δόντια του με βοήθεια
• χτίζει έναν πύργο με 7-9 τουβλάκια
• συναρμολογεί πάζλ με 4-12 κομμάτια
• ρίχνει νερό από μια μικρή κανάτα
• πάει μόνο του τουαλέτα
• πιάνει μια μπάλα που αναπηδά
• κατεβαίνει τα σκαλοπάτια κρατώντας την κουπαστή και εναλλάσσοντας τα πόδια

Αισθητηριακά και γνωστικά ορόσημα:

• αναγνωρίζει το κόκκινο, το κίτρινο και το μπλε
• καταλαβαίνει πότε είναι η σειρά του να κάνει κάτι χωρίς να του το υπενθυμίζουμε
• κατανοεί τι σημαίνει “μεγάλο”, “μικρό”, “ψηλό”, “κοντό”
• θέλει να μάθει τι θα συμβεί μετά
• κατηγοριοποιεί τα αντικείμενα ανάλογα με το χρώμα ή το μέγεθος
• ακολουθεί τριπλή εντολή
• κάνει το διαχωρισμό ανάμεσα στον πραγματικό και τον φανταστικό κόσμο
• αναγνωρίζει καταστάσεις που θα προκαλέσουν χαρά, λύπη ή θυμό

Γλωσσικά και κοινωνικά ορόσημα:

• διαθέτει πλούσιο λεξιλόγιο και χρησιμοποιεί τους γραμματικούς κανόνες σωστά
• συχνά μιλάει για μια δραστηριότητα
• απολαμβάνει να μουρμουράει και να φτιάχνει δικές του λέξεις
• χρησιμοποιεί τις οριστικές αντωνυμίες
• θέτει ευθείες ερωτήσεις
• θέλει επεξηγήσεις ρωτώντας συχνά “γιατί” και “πώς”
• κατανοεί τι σημαίνει “δίπλα στο”
• αποχωρίζεται τους γονείς του για σύντομο χρονικό διάστημα χωρίς να κλαίει
• βοηθάει στον καθαρισμό των παιχνιδιών του στο σπίτι ή στο σχολείο όταν του το ζητάνε
• προσποιείται ότι παίζει με φανταστικά αντικείμενα
• διανθίζει μια ιστορία που αφηγείται
• συχνά συνεργάζεται με άλλα παιδάκια
• συχνά προτιμά να παίζει με άλλα παιδάκια παρά μόνο του, εκτός και αν έχει εμπλακεί σε ατομική δραστηριότητα
• αλλάζει τους κανόνες του παιχνιδιού
• προσπαθεί να κάνει διαπραγματεύσεις
• μοιράζεται τα πράγματά του αν του ζητηθεί
• του αρέσει το κρυφτό και το κυνηγητό
• του αρέσει να κάνει πράγματα για τον εαυτό του
• γνωρίζει την ηλικία του και την πόλη στην οποία κατοικεί
• συμπεριφέρεται λες και η κούκλα του ή το αρκουδάκι του νοιώθει και σκέφτεται

Ορόσημα κίνησης:

• στέκεται στο ένα πόδι για περισσότερα από 10 δευτερόλεπτα
• χοροπηδάει
• κάνει κούνια και σκαρφαλώνει

Ορόσημα κίνησης χεριών και δακτύλων:

• αντιγράφει τρίγωνα και άλλα γεωμετρικά σχήματα
• ζωγραφίζει παιδάκι με σώμα
• γράφει κάποια γράμματα
• ντύνεται και γδύνεται χωρίς βοήθεια
• χρησιμοποιεί το κουτάλι και το πιρούνι και κάποιες φορές το μαχαίρι
• πάει στην τουαλέτα μόνο του

Γλωσσικά ορόσημα:

• ανακαλεί ένα μέρος μιας ιστορίας
• παράγει προτάσεις με περισσότερες από 5 λέξεις
• χρησιμοποιεί το μέλλοντα
• αφηγείται ιστορίες
• λέει τα ονόματα και τη διεύθυνση του σπιτιού του

Γνωστικά ορόσημα:

• μπορεί να μετρήσει 10 ή και περισσότερα αντικείμενα
• κατονομάζει σωστά 4 χρώματα
• αντιλαμβάνεται καλύτερα την έννοια του χρόνου
• γνωρίζει πληροφορίες για τα πράγματα που χρησιμοποιούμε καθημερινά στο σπίτι (χρήματα, ηλεκτρικές συσκευές, τρόφιμα)

Κοινωνικά και συναισθηματικά ορόσημα:

• θέλει να ευχαριστεί τους φίλους του
• θέλει να μοιάζει στους φίλους του
• συχνά συμμορφώνεται με τους κανόνες
• του αρέσει να τραγουδάει, να χορεύει και να είναι δραστήριο
• δείχνει πιο ανεξάρτητο και μπορεί να θελήσει κάποια φορά να επισκεφτεί το γειτονικό σπίτι μόνο του
• μπορεί να διαχωρίσει την φαντασία από την πραγματικότητα
• κάποιες φορές είναι απαιτητικό